Uzaya ve yıldızlara bakmanın yarattığı o özel histen bahsetmiştim. Gökyüzünde milyarlarca, normal bir insanın hayal edebileceği seviyenin çok üzerinde miktarda yıldız var. Bu yıldızların yüz milyonlarcasının çevresinde yaşama elverişli gezegenler var. Biz, dünya ve insanlar olarak, kozmik zaman çizgisinde, çok kısa bir süredir varız. Güneş Sistemi ve Dünya’dan çok daha uzun süredir burada bulunan gezegenlerin hepsini düşününce, uzayın gözlemleyebildiğimiz bölgesinde milyonlarca gezegende hayat olmalı. İnsan ırkının ne kadar kısa süredir var olduğunu ve bu kadar sürede bile nasıl bir teknolojiye eriştiğini düşününce, bu gezegenlerin ciddi bir miktarındaki hayat, bizden çok daha gelişmiş, uzayda yolculuğu ve yıldızlararası (hatta belki galaksilerarası) yolculuğu keşfetmiş olmalı. Yazın gecenin sessizliğinde, şehirden uzak, sahilde kumlara yatıp gökyüzünü izlerken de insanın aklına gelmesi kaçınılmaz olan soru da bu işte:
Modern fizik tarihindeki en önemli insanlardan biri olan Enrico Fermi‘nin onlarca yıl önce sorduğu bu sorunun günümüzde kesin bir cevabı yok. Çok farklı cevaplar mevcut, bazıları çok mantıklı olsa da, hepsi bir anlamda uçuk kaçık. Kime sorsanız farklı bir cevap alabileceğiniz bu paradoks ile ilgili asıl heyecanlı olan nokta ise, bu uçuk kaçık cevapların bir tanesinin doğru olmak zorunda olduğu. Orada bir yerde, şu an bilemediğimiz, uçuk kaçık bir gerçek var ve keşfedilmeyi bekliyor, ve bunu ne zaman keşfedeceğimizi bilmiyoruz.
Drake Equation adı verilen formülde astrofizikçiler tüm değişkenleri hesaplayıp yerine koyduğunda, yalnızca Samanyolu galaksisinde (bilmeyen varsa: biz de bu galaksideyiz) on milyonlarca yaşanabilir gezegen ve uygarlık olması gerektiği görülüyor. İnsan ırkı olarak, gökyüzünde uzay uygarlığının olabileceğini düşündüğümüz bölgelere yüksek güçlü radyo sinyalleri gönderiyoruz. Bunların arasında insanı ve yaşamın yapıtaşı olan DNA moleküllerini anlatmaya çalışan bir radyo mesajı bile mevcut. Ancak tek bir kez bile, uzayın sonsuz sessizliği bozulmadı. Kimseden hiçbir cevap gelmedi. Fermi Paradoksu’nu yanıtlamaya çalışan yüzlerce farklı hipotez var, kendimce en mantıklı olanlardan bir kaç tanesini burada paylaşacağım.
1. İhtimal: Cevabı yanlış şekilde arıyoruz
Uzayda belli başlı bölgelere radyo sinyalleri gönderiyoruz, cevap gelmesini bekliyoruz. 1962’den beri çeşitli projelerde uzaya radyo sinyali gönderdik ve bunlara cevap gelmesi onlarca yıl sürecek. Tabii ki, muhtemelen hiç bir cevap gelmeyecek, çünkü orada bizimle aynı frekansta, antenleri bize çevrilmiş, bizimle aynı zaman kavramına sahip birileri yok. Kozmik bir boşluğa, elektromanyetik sinyaller gönderip cevap gelmesini umuyoruz. Sinyal gönderdiğimiz bölgeleri kozmik boyutta çok yakın noktalardan seçiyoruz (yoksa, daha uzaktaki hedeflerden geri sinyal dönmesi on binlerce, yüz binlerce yıl sürerdi) ve bu bölgelerde herhangi bir biçimde yaşam olma ihtimali çok düşük. O çok düşük ihtimal gerçekse ve yaşam varsa bile, bize geri bir cevap gelmemesi için bir sürü neden var:
- Çok basit yaşam formları ile iletişim kuruyoruz: Yaşam dediğimizde iki kolu iki bacağı, kafası olan, düşünebilen canlılar hayal ediyoruz, ancak hedefimizdeki yaşam formu belki de en basit tek hücreli canlılardan, bakterilerden ibaret. Bu bakterilerin ne bizim frekans modülasyonu ile gönderdiğimiz binary mesajını decode etmesini, ne de radyo vericisi çanak antenler ile sinyalin geldiği bölgeye geri cevap göndermesini bekleyebiliriz 🙂
- Gelişmiş canlılar var, ancak bizim gibi elektromanyetik dalgalar ile iletişim kurmuyorlar: Belki gerçekten orada canlılar var ve bir şekilde düşünebilen canlılar. Belki bizden çok daha gelişmişler (ki zaten bizim seviyemizde olma ihtimalleri milyonda bir gibi bir şey, kozmik zamanda yaşamın evrimini değerlendirdiğimizde ya çok basit ya da çok gelişmiş olmak zorundalar), ancak bizi dinlemiyorlar. Radyo dalgalarını dinleyen alıcıları yok, belki de quantum fiziğini kullanarak, iletişim kurmanın çok daha farklı yollarına yönelmişler.
- Gelişmiş canlılar var, ancak farklı zaman ölçeğinde yaşıyoruz: Belki beyinleri (ya da onun yerine neye sahipseler) çok daha farklı bir hızda çalışıyor. Bizim için, bu tür bir iletişim için mantıklı kabul edebileceğimiz 5 saniye ya da 2 dakika, onlardaki 1 mikrosaniye ya da 5000 yıla eşdeğer, yani gönderdiğimiz mesajlar, bir kısmı Big Bang’den kalan kozmik gürültü arasında anlaşılmadan kaybolup gidiyor.
- Gelişmiş canlılar var, ve mesajı alıyorlar, ancak özellikle cevap vermiyorlar: Bu biraz korkutucu aslında. Mesajımız yerine tam anlamıyla ulaşıyor, ancak neden cevap versinler? Biz buradayız diye bağırıyoruz, belki onlar yerlerini belli etmek istemiyorlar, belki bir sürü yerini belli etmek istemeyen uygarlık ile karşı karşıyayız, belki orada, tam karşımızdalar, ancak hareket etmeden, ses çıkarmadan bekliyorlar, yalnızca dinliyorlar. Belki de bir gün bizimle iletişime geçecekler, ancak bu bizim için hiç hoş olmayacak. Dışarıda nasıl bir tehlike olduğunu tahmin bile edemeyiz.
- Gelişmiş canlılar var, mesajı alıyorlar, ancak umurlarında değiliz: Dışarıdaki canlıların nasıl bir seviyede yaşadığını hayal bile edemeyebiliriz. Kardeshev Scale adı verilen hesap sistemine göre, kozmik seviyede üç farklı uygarlık seviyesinden bahsedebiliriz. Birinci tür, bizim gibi, kendi gezegenin kaynaklarını kullanabilen, sıradan türler. İkinci tür, kendi yıldızlarının enerjisinin neredeyse tamamını kullanacak seviyeye gelmiş türler. Üçüncü tür ise tüm galaksiyi kolonize edebilecek güce gelmiş türler. Üçüncü tür galaksimizde olsaydı, muhtemelen bunu bilirdik. Ancak ikinci tür, Dyson sphere adı verilen bir süperyapı ile tüm enerji ihtiyacını karşılıyor olabilir. Daha da ileri gidip Matrioshka beyni yaratmış olabilir ve tüm bireyleri sonsuz mutluluk içinde, bir cennet simülasyonunda yaşıyor olabilir. Böyle gelişmiş bir uygarlığın bizim mesajlarımızı almama ihtimali olamaz, ancak neden cevap versinler? Sonsuz mutlulukta yaşıyorlar, belki her şeyin sırrını da çözmüşler. Muhtemelen bizi zaten biliyorlar, onlar için yerdeki karınca kadar önemsiziz. Cevap vermek umurlarında bile olmayabilir. Zoo hypothesis olarak geçen bu ihtimalde, belki de mesajlarımıza hehe diyip gülüp geçiyorlar.
- Çok büyük ya da çok küçükler: Oradalar, mesajı da alıyorlar, ancak iletişim için fazla büyük ya da fazla küçük olabilirler. Mesajlarını, şu an tahmin edemediğimiz bir nedenden dolayı bize iletemiyor olabilirler. Başta çok mantıklı gelmese de, bunun da bir ihtimal olduğunu bir köşede tutmak lazım. Ne de olsa bunun gerçek nedenini, keşfettiğimiz güne kadar asla bilemeyeceğiz.
2. İhtimal: Bir simülasyonu yaşıyoruz
Bu seçenek her ne kadar fantastik olsa da, Fermi Paradox’un tüm çözümleri heyecan verici derecede fantastik. Belki hayat, uzay, bilinç, evren dediğimiz her şey sadece bir simülasyon. Ailemiz, evimiz, sevdiklerimiz, yaptıklarımız, yaşadığımız her anı, hayatımıza girmiş olan her şey yalnızca bir ilüzyon, sadece bir hologram. Yaşamıyoruz, yaşam diye bir şey hiç olmadı, ve hepimiz Matrix gibi bir simülasyondayız. The Truman Show‘ın çok daha büyük çaplısı gibi düşünebiliriz. Ancak eğer bu gerçekse, zaten bittiğinde dert edecek çok daha farklı sorunlarımız olacağından eminim.
3. İhtimal: Gerçekten dışarıda kimse yok
En korkutucu ihtimal bu. Belki Drake’in formülünü hesaplarken herkesin gözden kaçırdığı bir şey vardır. Belki gerçekten de hayatın ve evrimin bir noktadan ileri gitmesini engelleyen, bilmediğimiz, rahatsız edici bir neden vardır. Belki de The Great Filter, gelişmiş yaşamın evrende yayılmasını engelliyordur. Wait But Why’daki Fermi Paradox makalesi (İngilizceniz iyiyse ve konu ilginizi çektiyse, link’teki makaleyi baştan sona okumanızı öneririm), bu durumu oldukça güzel özetliyor. En genel hatlarıyla, The Great Filter şunlardan biri olabilir:
- Belki hayatın oluşması, istatistiksel olarak zaten imkansıza yakın olabilir, bu yüzden gerçekten de yalnızca biz varızdır: Tüm, koca evrende, yalnızca biz. Kulağa imkansız gibi geliyor, ancak şu ana kadar hiç bir hayat belirtisi alamadık, hayatın ve ilk hücrenin nasıl oluştuğu apayrı bir tartışma konusu. Ancak belki de bizim bildiğimiz anlamıyla yaşam, gerçekten de yalnızca buradadır. Belki de Dünya’nın bu derece yaşama elverişli olması, sandığımızdan çok daha düşük bir ihtimaldir.
- Hayatın oluşması, yeterince zaman ve milyarlarca galaksi söz konusu olduğunda, mümkün, ancak şu an kimse yeterince gelişemedi: Belki dışarıda bir yerde gerçekten hayat var, ancak kimse yeterince gelişememiş. İlk’lerden biriyiz, şanslıyız, belki birileriyle bir noktada karşılaşacağız, ancak bunun olmasına belki de yüzbinlerce var. Belki de ulaşmamıza (ya da bize ulaşılmasına) engel olacak bir sürü etken var ve bunların hiçbirini henüz göremiyoruz.
- The Great Filter ileride, bizi bekliyor, ve bizi yok edecek: Belki de evrende zeki yaşam hep gelişebilen bir şey, ancak bir şey, bir noktada bu yaşamı yok ediyor. Belki yaşam kendi kendini savaşlar ile yok ediyor, belki bir süper güç her şeyi, yeterince güçlü olup kendisine tehdit olabilecek seviyeye geldiğinde yok ediyor. Belki de, yaşam denilen döngü bundan ibaret ve ne kadar güçlü ve kararlı olursak olalım, bir noktada her şey bitecek. Bir noktada, tüm insanlık ve Dünya yok olacak.
Fermi Paradoksu’nun cevabını kimse bilmiyor, ve daha da uzun süre birileri öğrenecekmiş gibi görünmüyor. Belki birileri var, belki birileri yok, belki biz bile yokuz. Gerçekliğin ve bilincin tanımını bile tam yapamıyoruz, hayatın kaynağını ve ölümün sırrını çözemedik. Kara deliklerin, wormhole‘ların sır perdesini bile aralayamadığımız şu günlerde Fermi Paradoksu’nun yanıtını bulmak imkansıza yakın. Bulacağımız güne kadar da her seçenek, hem mümkün, hem de aynı anda bir o kadar imkansız. Ancak yine de sıcak bir yaz akşamında içkini yudumlayıp, yalnızda dalgaların sesini dinleyerek, gökyüzünün sonsuzluğuna bakmak, Samanyolu’nun merkezine doğru mental bir yolculuğa çıkmak gibisi yok. Belki Fermi Paradoksu’nun yanıtını şu an yaşayan hiçbir insan öğrenemeyecek, belki gerçek biz insanların düşünebileceği tüm hipotezlerden çok daha uzak. Belki de yukarı baktığımızda gerçekten sonsuz yalnızlığa bakıyoruz, bilemeyiz. Ancak tek bildiğimiz bir şey varsa: doğa her şeyiyle, evrenin bize sunduğu haliyle, belki de olabilecek en güzel şey, ve hayatın saçmalıklarıyla, parayla, iş ile, insanların aptallıklarıyla, siyaset ile, savaşla ve din ile kendimizi ve insanlığı mahvetmek yerine, bu güzel doğanın ve hissedebildiğimiz gerçekliğin tadını çıkarmalıyız.